De stille kracht van het geluid

3-11-2008

Toch gek eigenlijk dat veel (moderne) kunst zich voornamelijk richt op het beeld. 'Oude media' zoals de schilderkunst alsmede de camera obscura en fotografie waren vooral optisch van aard. Met de intrede van film als kunstvorm - de eerste geluidsfilm is zelfs pas in 1927 - werd de combinatie van geluid en beeld ineens gebruikelijker. In de huidige beeldcultuur – het woord zegt het al - is het visuele echter nog steeds dominant. Een bezoek aan het Nederlands Instituut voor Mediakunst te Amsterdam, waar momenteel de tentoonstelling 'Sonic Voices, Rocking Hard' te zien én te horen valt, wordt echter de kracht van wisselwerking tussen geluid en beeld optimaal belicht.

Speciaal voor deze tentoonstelling waarin het werk van verschillende hedendaagse mediakunstenaars valt te bewonderen is Nathalie Bruys aangesteld als co-curator. Als internationaal erkend 'geluidskunstenaar' is haar invloed dan ook goed hoorbaar. Zo tonen alle werken ieder op unieke wijze de kracht van het geluid. En wie aan geluid denkt, denkt aan muziek. Bij het lezen van de introductietekst die ik bij de ingang van het pand aan de Keizersgracht in mijn handen kreeg gedrukt, kwamen dan ook gelijk allerlei associaties op van artistieke videoclips van bijvoorbeeld Michel Gondry en Spike Jonze die ik zowel om de muzikale als beeldende kwaliteiten waardeer.

Kruisbestuiving

Kort nadat ik het entreebordje achter me had gelaten werd al gelijk duidelijk dat de artistieke kruisbestuiving van beeld en geluid niet enkel behoort tot het domein van de videoclip. Als een Odysseus op zee liet ik me meevaren naar de onbekende maar lonkende klanken die me onmiddelijk toekwamen. Maar anders dan de Griekse held zat ik niet vastgebonden aan een scheepsmast, laat staan op zee, en kon ik me zonder tegenkracht laten onderdompelen in de auditieve en optische totaalervaing.

Op de begande grond maakte ik kennis in een video-lounge – compleet met grote rode ligzakken - met verschillende video-clips die gemaakt zijn voor The Knife, CocoRosie, Bunny Rabbit & Black Cracker en Heidi Happy. Tijdens de ontmoeting wordt de bezoeker al gelijk duidelijk dat de grenzen tussen muzikant en kunstenaar – zoals het natuurlijk hoort in het huidige postmoderne landschap – niet duidelijk te stellen zijn.

Flow of sounds

Eenmaal beland op de eerste verdieping wordt de ongenaakbare 'flow of images' gecombineerd met een 'flow of sounds'. Dit komt het sterkst naar voren bij een zaal waarin het werk van Ohlsson, Hiorthøy, Ström en Bruys te beluisteren valt met speciale koptelefoons. De geluiden zijn gekoppeld aan allerlei beelden, die te zien zijn op speciale aan de wand gevestigde televisieschermen. Doordat de verbinding tussen beeld en geluid niet altijd helemaal duidelijk is op het eerste gezicht bekrijpt de kijker/luisteraar al snel een gevoel van disoriëntatie. Grappig maar knagend tegelijkertijd is Annika Ström's 'The Missed Concert', een video waarin een jonge moeder vertelt over het mislopen van een concert van – je raadt het al – Annika Ström zelf.

Tussen al deze artistieke experimenten in kan de bezoeker de rust wedervinden in een prachtige videoclip gemaakt door Encyclopedia Picturabij bij het nummer Wanderlust van de Ijslandse zangeres Björk. In een interactieve instalatievorm – in 3D (!) – wordt je letterlijk meegevoerd door de beelden van de video-clip waarin in animatievorm de zangeres al varende te zien is op een grote rivier. In een bijna transcendentele beleving van haar tocht langs de oevers vol sterke stromingen, onverwachte wendingen en sprookjesachtig aandoende figuren, is het ineens niet meer duidelijk of het geluid het beeld ondersteund of het beeld het geluid.

Soundmuseum

Een dergelijk grensoverschrijdend gegeven komt ook terug bij het ontegenzeggelijke hoogtepunt van de tentoonstelling, het 'Soundmuseum' van Nathalie Bruys zelf. Het 'Soundmuseum' vormt een uniek multi-disciplinair, dynamisch en interactief webproject waarbinnen allerlei vreemde geluiden te horen zijn. Zo horen we een oude telefoon rinkelen, een beginnende drummer zijn of haar drumstel uitproberen, maar vooral ook veel stilte tussen de geluiden door. De installatieruimte ziet er prachtig uit met allerlei gekleurde loszwevende speakers die de bezoekers uitnodigen actief deel te nemen. Via een computer worden de geluiden geactiveerd, maar lijken overal vandaan de komen. Je komt letterlijk oren te kort!

Sonic Voices, Rocking Hard' toont op avontuurlijke wijze wellicht een nieuwe fase in de beeldcultuur. Een fase waarin de interactieve wisselwerking tussen geluid en beeld ingezet wordt om de bezoeker te verleiden, te verwonderen en misschien zelfs wel te shockeren. Door het verlies van de affectieve kracht van het beeld door de optische alomtegenwoordigheid in de huidige cultuur, ontsluit de tentoonstelling – met het werk van Bruys in het bijzonder – een interessante nieuwe wending in de hedendaagse wereld van de mediakunst.

Sonic Voices, Rocking Hard
Nederlands Instituut voor Mediakunst
Van 30-08-2008 t/m 02-11-2008

Met werk van:
Guy Bar Amotz, Bunny Rabbit & Black Cracker, Nathalie Bruys, Heidi Happy, Kim Hiorthøy, Christine Ödlund, Jonas Ohlsson, planningtorock, Jan Rohlf, Lina Selander, Annika Ström, Venour en video-clips voor Björk, the Knife en CocoRosie.