TV Today Tentoonstellingstekst

01-11-2004


door Dominique Busch


Otto Berchem (US), Candice Breitz (ZA), Peter Dombrowe (DE), Daniel Pflumm (CH), Matthieu Laurette (FR), Bernhard Martin (DE), Bjørn Melhus (DE), eddie d (NL), Christelle Lheureux (FR)

Tekst als PDF

Let it flow
Televisie lijkt een dinosaurus uit de 20ste eeuw te zijn: te oud, te traag en niet interactief. Het is echter nog steeds wereldwijd het massacommunicatiemiddel bij uitstek. Als geen ander medium heeft de televisie ons begrip van de wereld gevormd en ons collectief beeldgeheugen gevoed.
Een aanhoudende stroom van informatie vloeit door deze grote 'magneet' en iedereen weet hoe moeilijk het soms is om zich aan de ban van de televisie te onttrekken. De kunstenares Barbara Kruger beschrijft de relatie tot televisie als volgt: 'You never forget how to use TV because you never have to learn how. Like any other relationship, it seems you just sort of 'get along' with this chatty appliance; you 'do' it, it 'does' you. We 'do' TV by letting its juices flow. Not flesh-and-blood juices, of course, but continuously acrid signals, impulses that flow from its artificial circuitry to our own...' (1) Een dergelijk intieme relatie blijft natuurlijk niet zonder gevolgen. Nieuws uitzendingen, speelfilms, talkshows, reclame en soaps zijn niet alleen informatief en/of vermakelijk, impliciet creëren en veranderen zij identiteiten. In die zin is iedereen een kind van de televisie.

At present everybody is famous for 15 minutes(2)
In de laatste tien jaar werd duidelijk dat de realiteit een steeds belangrijkere rol ging spelen in de dagelijkse televisieuitzendingen. Met programma's als The Real World, Big Brother, Expeditie Robinson, en de meest recente Make Me Beautiful show is de voorspelling van Andy Warhol uitgekomen. Hij voorzag dat in een televisiemaatschappij iedereen 15 minuten beroemd zou zijn.
Het is opvallend dat de televisieshows steeds extremer worden in het vertonen van mensen voor een groot en anoniem publiek. Er wordt steeds meer van de deelnemers geëist omdat, zo beweren de makers, de kijker altijd nieuwe en spectaculaire dingen wil zien. Hierbij lijkt het privé-leven zich steeds vaker in de media af te spelen, waardoor de grens tussen realiteit en mediale werkelijkheid steeds verder vervaagt.

Het feit dat zoveel mensen zo graag op televisie willen om daar hun verhaal te vertellen, te trouwen of zich doorplastische chirurgie te laten veranderen doet denken aan het boek 'The society of the spectacle'(3) van Guy Debord. In dit boek beschrijft hij de sociale betrekkingen in de moderne samenleving als gedreven door de zucht naar het spectaculaire. Deze drang wordt dankbaar door de media en met name door de televisie opgepakt waarbij deze als spiegel voor de eigentijdse maatschappij fungeert.

Kill your TV?

'Video art commences with the symbolic or concrete destruction of conventional television.' (4) (Wulf Herzogenrath)

In de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw hebben veel kunstenaars zich zowel technisch als ook inhoudelijk bezig gehouden met het toen nieuwe medium televisie. Vol idealen en met goede moed gingen zij zelf televisie maken, zowel om televisie te parodiëren en te becommentariëren, als de televisie te deconstrueren.
Een bekend voorbeeld hiervoor is Wolf Vostell, die als een van de eerste kunstenaars het televisietoestel in zijn werk heeft geïntegreerd. In zijn 'tv - decollages' werden televisietoestellen beschoten en begraven. Een andere kunstenaar die de televisie eveneens sinds haar verschijnen op de markt gebruikte was Nam June Paik. Met behulp van een magneet transformeerde hij televisiebeelden tot abstracte 'storingsbeelden'. Bij veel kunstenaars ging het om een heftige weerstand tegen de introductie van een medium dat van meet af aan fel omstreden was wegens zijn commerciële en manipulatieve karakter. De strijdkreet van Paik uit 1973: 'Television has attacked us for a lifetime - now we strike back' (5) is zeker typerend voor de houding van talrijke kunstenaars van zijn generatie. Een halve eeuw later lijkt er weinig van die idealen en het fanatisme van toen te zijn overgebleven.

TV today
In hoeverre hebben hedendaagse kunstenaars nog belangstelling in het medium televisie en de invloed ervan op maatschappelijke processen? Is er sprake van een andere beeldtaal en een andere aanpak dan die van de kunstenaars uit de beginjaren van het medium?
In de tentoonstelling TV Today laten negen kunstenaars die opgegroeid zijn met de televisie, de 'tweede TV- generatie', de sociale impact van televisie op de hedendaagse cultuur zien. De kunstenaars in TV Today hebben hun eigen ervaringen met televisie geïntegreerd in hun werk, de communicatiestructuren van het medium geproblematiseerd en nieuwe televisiebeelden gecreëerd. Zij richten zich met name op programma's die het hedendaagse televisielandschap kleuren zoals soaps, talkshows en reality TV.

Wie herinnert zich niet de jingle van Dallas - de moeder van alle soaps - of de beelden van de Southfork Ranch en de olietorens die hier bij hoorden. Candice Breitz laat deze oude tijd in haar video installatie Diorama herleven. Dit werk is ontstaan tijdens een verblijf van Breitz aan de ArtPace Foundation in San Antonio,Texas, en voor TV Today heeft de kunstenares een nieuwe versie van Diorama gemaakt: Diorama (Amsterdam Version 2004).

Op 9 televisieschermen zien we de herkenbare gezichten en horen we de stemmen van J.R. Ewing, Pamela en andere leden van de 'Ewing Clan'. Bronmateriaal voor deze installatie zijn cliffhangers uit de serie Dallas die de Amerikaanse zender CBS vanaf 1978 14 jaar lang elke week op prime time heeft uitgezonden. Breitz heeft de beeld- en tekstfragmenten zodanig gemonteerd dat Bobby, Pam, Lucy, Sue Ellen en little Christopher in hun zinnen blijven hangen en daarmee in hun rollen opgesloten lijken. De herhalingen die als bezwerende matra's worden opgedreund vullen de ruimte. De sociale voorspelbaarheid van de karakters die kenmerkend zijn voor soaps in het algemeen, worden door Breitz in deze beklemmende installatie in een andere context geplaatst: I think it's possible to be a glued-to-the-telly pop-guzzling fan and a pop-hacker at the same time…. I guess I'm obsessed with pop culture… but if you're being forced to ingest this stuff, you should have some right to chew it up and throw it back out.' (6)

Ook de Duitse kunstenaar Bjørn Melhus werkt met geluidsmateriaal van bekende televisie series en films die hij opnieuw monteert. Na de montage zijn alleen nog maar korte zinnen en herhalingen van bepaalde woorden te horen. Hierdoor geeft hij een kritische reflectie op het gebruik van taal en laat een nieuw verhaal ontstaan:: 'I want to tell stories…they are stories which on one hand have something to do with me, but on the other hand they are of course about society and are connected to the individual - which I am - to the products of media culture and what floats through me, that is a re-contextualization takes place and through this also a new story..' (7)
Melhus speelt zijn personages allemaal zelf, vaak meerdere in een situatie, waardoor ze op verschillende niveaus van realiteit met elkaar communiceren. In zijn werk gaat het altijd om de analyse van de identiteit tegenover de verleidingen tot identificatie met de stereotiepen die televisie biedt.

In de video Zauberglas (1991) gebruikt Melhus de Duitse synchronisatiestemmen uit de Amerikaanse western 'Broken Arrow/Der gebrochene Pfeil' in een tragikomische, maar ook ontroerende dialoog met zijn vrouwelijke alter ego, dat vóór hem op het scherm verschijnt: 'The German dub-language is a very artificial language, nobody talks like that - with an incredible emphasis. It's easy to give an image, a character to this artificiality. To give a body to this voice. In the voice lies the personality and when this personality mediates and we hear the voice for the first time, then for me a process of identification takes place and I want to embody this voice. And I have done this with much pleasure in front of the camera.' (8)
Bjørn Melhus creëert vaak een virtuele omgeving waarin zijn personages geplaatst worden waardoor een sterke vervreemding ontstaat zoals in het werk The Oral Thing (2001). Hij gebruikt hier de originele stemmen van een populaire Amerikaanse talkshow, de Maury Povitch Show, waar de talkshowhost zijn gasten voor een miljoenen publiek een pijnlijke biecht afneemt. In de video is een virtuele TV-studio te zien, waarin Melhus tegelijkertijd de presentator en de twee gasten speelt, compleet met showtrap en een telkens weer terugkerend TV-logo, dat de reclamepauzes simuleert. De presentator verschijnt als een boven alle morele twijfel verheven priester en de gasten als slachtoffer en dader, maar gedurende de show worden de rollen gewisseld. Daarnaast speelt het publiek - vertegenwoordigt door gekloonde figuranten - een belangrijke rol in de schijnheilige discussie over goed en kwaad.

De Zwitserse kunstenaar Daniel Pflumm begeeft zich op een breed artistiek werkterrein. Pflumm laat zien dat hij met alle gemak via de taal van reclame, televisie, muziek, logo's en design communiceert en zich evenzeer thuis voelt in zowel het (deejay/veejay) club- als kunstcircuit. In zijn werk ontdoet hij media van hun oorspronkelijke boodschap en verandert hij mediaprodukten in mediakunst.
In het video CNN - In Hope for the Best (1999) laat Pflumm gemanipuleerde beelden van mensen zien uit het publiek van verschillende talk shows van CNN International terwijl ze in hun handen klappen. Dit ritme wordt versterkt door de toevoeging van elektronische beats waardoor een aanstekelijk ritme ontstaat en een oneindig applaus, die voor niets en niemand bedoeld lijkt te zijn.

eddie d focust in zijn werk Blink (1999) eveneens op het publiek in de televisiestudio. Hij zoomt in op de door hem verzamelde televisiebeelden van een talkshow publiek, dat doorgaans slechts als décor voor een praatprogramma word gebruikt. Het is een eindeloze rij van mensen die allemaal een levenloze, lege en emotieloze uitdrukking hebben. Heel af en toe knipperen sommige met hun ogen. Deze langzame beweging is tegelijkertijd het montageritme van dit werk. De gezichten zijn deel van een televisiepubliek dat naar niets lijkt te kijken. Zonder geluid lijkt deze leegheid extra groot. In tegenstelling tot Daniel Pflumm die er een soort muziekclip van maakt, ontstaat in blink een intiem portret van de mensen op de televisie.

De Franse kunstenares Christelle Lheureux heeft in haar video bingo show (2003) een aantal presentatoren gefilmd enkele minuten voorafgaand aan de live uitzending in het decor van een spelletjesshow. In het studio is men bezig met de laatste voorbereidingen voor het programma: de verschillende spots worden in- en uitgeschakeld, op een grote scherm verschijnt het testbeeld en door een nevelmachine ontstaat een zacht licht op het podium. Het enige geluid is een zwak ruisen dat doet denken aan een luchtstroom. Iedereen staat te wachten, soms lijken de personen gespannen, dan verdwijnt de spanning weer uit hun gezicht en lijkt het alsof ze zich beginnen te vervelen. Een van de presentatoren frunnikt aan haar haar en de andere kijkt of haar schitterende avondjurk niet te veel decolleté laat zien. Tot nu toe heeft niemand zijn televisiegezicht getrokken. Er wordt niet gesproken en in deze lange minuten lijkt de tijd stil te staan:

F.T.V. Sarajevo, same as 'France Television' in France.
The TV stage of the National Lottery.
The compeers are ready, waiting for the live broadcast.
The black light stage is coming to life.
Time and lottery balls are hanging up.
Wind, smokes, crunching halogens.
The laser beam of tracking lights are looking for their trajectory.
The space station and his inhabitants are waiting for their transmission.
These presenters without voices and smiles are out of time.
They are floating in a program without schedule.
(9)

Peter Dombrowe laat met zijn foto's de schijnwereld van de entertainment-televisie zien. De fotoseries Studios (1998 - 2002) en Fernsehwohnungen (1997) tonen bekende decors uit Duitse praatprogramma's, quizshows en televisieseries. De foto's zijn zo opgenomen dat de studios om de decors heen zichtbaar worden. Daardoor worden niet alleen de televisieruimtes, maar ook de illusie van wat er gebeurt, gedeconstrueerd: 'As a consequence of these images, a notion or even the certainty of a sort of double reality emerges spontaneously in the head of the viewer, of a constant clash of different levels of reality, of several truths which exclude each other, of different times, even of differently layered spaces merging into one another, of which one can't say anymore exactly which is the real, true one and which is the artificially produced one (…)'. (10)

Matthieu Laurette
was voor het eerst te zien in 1993 in de Franse televisieshow Tournez Manege (The Dating Game), als een van de deelnemers. Voor zijn optreden had hij uitnodigingen aan de kunstwereld verstuurd met de titel van de show en de tijd van uitzending. Toen de presentator hem aan het publiek introduceerde en vroeg welke plannen hij had voor later, was zijn antwoord 'kunstenaar worden'. Op de vraag met welke media hij zou willen werken, waarbij zij de klassieke disciplines schilderkunst en beeldhouwkunst noemt, antwoordt Laurette 'Multimedia'. Daar weet zij geen antwoord op en zegt verrast 'Multimedia! Beautiful answer!'. Sinds zijn optreden in deze televisieshow gebruikt hij televisie zowel als werkplaats en als instrument, omdat dit medium het vermogen heeft tegelijk productiemiddelen, distributiekanalen en het publiek samen te brengen. Daarna verscheen hij nog vele malen op tv als actieve deelnemer in verschillende televisieshows of gewoon als figurant. Op deze uitzendingen is het werk 'Apparitions' (1993-1995 selection) uit 1995 gebaseerd. I never decided 'Oh yes great, tomorrow let's work with media and TV or legal fields!' They are surrounding us, we are part of it, so it seems clear to me that I have to deal with them. I'm just trying to find the best 'spots' to develop activities that often interact with different audiences. I'm trying to 'hack' or 'hijack' contexts, media, audiences, budgets etc., to produce disjunctures. Disjunctures often generate their own tools, which one can in turn appropriate and use.' (11)
Bijna iedere uitzending op de televisie wordt onderbroken door reclamespots die gericht zijn op een bepaalde doelgroep. Op de verpakkingen van sommige producten in de handel staat 'gezien op tv', wat betekent dat het artikel in de reclame of een televisie verkoopuitzending is aanbevolen. Laurette heeft T-shirts laten drukken met deze slogan en hij geeft het geld terug aan de kopers van zijn shirts, als deze met zo'n shirt in een televisieprogramma verschijnen en aan hem de opname ervan op een VHS cassette afstaan. Als het deze mensen lukt om met hun T-shirt op de televisie te komen, worden zij tot producten van de televisie zelf, waarbij zij tegelijkertijd hun eigen optreden produceren en distribueren.

'Good morning Otto, first I would like to introduce myself. My Name is Henriette and I work for a television production company, John de Mol productions in the Netherlands. One of the programs that we make at this company is 'Geld voor je leven'. This program registrates the life of ' interesting people'. (12) I thought it would be interesting to follow the works and whereabouts of a modern artist. This is the reason of this e-mail. Otto Berchem reageerde op deze e-mail van een onderzoeker van John de Mol Productions, de bedenkers van Big Brother, en kort daarna werd hij uitgenodigd voor een casting. Uiteindelijk werd hij niet gekozen. Het enige bewijs van die dag in de Endemol studio's is een aantal foto's die door een vriend van Berchem tijdens de casting zijn gemaakt. Toen de kunstenaar de volgende dag belde om de opnames van zijn optreden op te vragen, was de band overschreven en was Berchem alweer uit de annalen van de producent verdwenen. In het werk Geen Geld voor mijn Leven (2000) is de e-mail correspondentie van Berchem met de medewerkster van Endemol gedocumenteerd en zijn de dia's van zijn casting te zien.
Voor de fotoserie My Mothers Afternoons (1995 - doorlopend) heeft Berchem zijn moeder, een lerares met pensioen, gevraagd om foto's van de televisie uitzendingen te maken die zij in de loop van de dag kijkt. De snapshots, van onder andere talkshows en lifestyle programma's, geven een overzicht van het typische middagprogramma van de Amerikaanse televisie en vormen tegelijkertijd een beeld van de middagen van de moeder van de kunstenaar.
Hotel Redux is een tekenfilm die Otto Berchem op basis van de succesvolle docu-soap Hotel van de BBC heeft gemaakt. De film draait om het alledaagse leven van de medewerkers in het bekende en gerenommeerde Hotel Adelphi in het centrum van Liverpool. Terwijl in de serie Hotel de staf bijna als tweedimensionale karakters wordt geportretteerd, worden ze in Hotel Redux letterlijk stripfiguren.

De werken van Bernhard Martin zijn humoristische reflecties op de populaire cultuur. Hij maakt schilderijen, collages, tekeningen en objecten en zijn stijl is net zo gevarieerd als zijn materiaalkeuze. Trendy foto's uit modieuze tijdschriften en televisiebeelden worden gecombineerd met beelden uit zijn privé-leven. Hiermee komt de complexiteit van de hedendaagse visuele cultuur in zijn werk sterk naar voren. Door het recyclen en mixen van dit materiaal creëert de kunstenaar verrassend nieuwe beelden waarbinnen eigenzinnige narratieve verbanden ontstaan. In TV Today worden zijn objecten beams (1998) getoond. Naast deze uit leer en stof gefabriceerde video projectoren zijn de gezichten van bekende presentatoren van talkshows op schermen 'geprojecteerd'. Door de afbeeldingen vast te maken met naald en draad lijken de gezichten uit het doek naar voren te komen. Deze 3D illusie staat in contrast met de bevroren beeltenis waardoor de gezichtsuitdrukkingen vreemde grimassen vormen.

Websites kunstenaars
www.melhus.de
www.danielpflumm.com
www.eddied.nu
http://christelle.lheureux.free.fr/
www.laurette.net
www.edbprojects.nl/artists/otto_berchem_info.html


Voetnoten
(1) Barbara Kruger, TV Guides, in: Remote Control: Power, cultures, and the world of Appearance, Cambridge/London 1993, pagina 47)

(2) Andy Warhol 'In the future everybody will be world-famous for 15 minutes', the earliest reference to the phrase can be found in the book Andy Warhol edited by Warhol, Joenig, Hulten, and Granath, and issued in 1968.

(3) Guy Debord, 'The society of the spectacle', 1967

(4) Wulf Herzogenrath in: Peter Zorn, Von Film zu Video: Von den Anfängen bis zum Ende der 70-er Jahre, Goethe-Institut, Online-Redaktion http://www.goethe.de/kug/kue/mdk/thm/de86712.htm

(5) Nam June Paik 1973, in: Peter Zorn, Von Film zu Video: Von den Anfängen bis zum Ende der 70-er Jahre, Goethe-Institut, Online-Redaktion http://www.goethe.de/kug/kue/mdk/thm/de86712.htm

(6) Niru Ratnam, On the verge , in: The Observer http://observer.guardian.co.uk/magazine/story/0,11913,1027836,00.html

(7) Bjørn Melhus, in: Cécile Schortmann,
http://www.hronline.de/website/rubriken/kultur/index.jsp?rubrik=2047

(8) Cécile Schortmann, http://www.hr-online.de/website/rubriken/kultur/index.jsp?rubrik=2047

(9) Christelle Lheureux, in: http://christelle.lheureux.free.fr/ANGLAIS/BingoShowEnglish/BongoShowTexte.html

(10) Peter Friese: Modellwelten als Weltmodelle, in: Peter Dombrowe, Katalog zur Ausstellung 'Peter Dombrowe / Christopher Muller, Kunstpreis der Stadt Nordhorn 2000, Städtische Galerie Nordhorn

(11) Matthieu Laurette in een interview met Cristina Ricupero met Matthieu Laurette, Jens Haaning and Aleksandra Mir, in: Publicness exhibition guide, Institute of Contemporary Art, London, January 2003, http://www.aleksandramir.info/texts/ricupero.html

(12) Henriette de M., in een email aan Otto Berchem op 4 februari 2000.